KOHA özgür ve açık kaynak kodlu olarak geliştirilen, web tabanlı, uluslararası standartları destekleyen, dünyada 20 yıldır ve en çok kullanılan ilk ücretsiz bir kütüphane otomasyon sistemidir. Maori dilinde “hediye” anlamına gelen Koha, farklı konularda yüzlerce insandan oluşan topluluk tarafından desteklenmektedir.
Açık kaynak kodlu yazılım, herkesin inceleyebileceği, değiştirebileceği ve geliştirebileceği yazılımlardır. Uygulama yazan topluluğunun gelişimini sağlar. Açık kaynak kodu herkesin erişimine açık olduğundan, öğrenciler daha iyi yazılımlar yapmayı öğrendikçe bu kod üzerinde kolayca çalışabilirler. Öğrenciler ayrıca becerilerini geliştirdikçe çalışmalarını başkalarıyla paylaşabilir, diğerlerini yorum ve eleştiriye davet edebilirler. Bu sayede eğitime ve yaratıcılığa kaynak sağlar. Güvenlik açısından açık kaynak kodlu yazılımlarda bir açık tespit edildiğinde, onunla ilgilenen çok fazla kişi olduğundan daha çabuk kapatılabilir. Herkes açık kaynaklı yazılımı görüntüleyebildiği ve değiştirebildiği için, birisi bir programın orjinal yazarlarının gözden kaçırmış olabileceği hataları ve eksiklikleri tespit edip düzeltebilir. Kapalı kaynak kodlu yazılımlarda ise o uygulama geliştiren kişinin/kurumun sorunu düzeltmesi için uzun bir süre beklemeniz gerekebilir.
Kurulumu
Koha son sürümünü (21.05), Linux Debian (10.10) işletim sürümünün üzerinde kurabilirsiniz. Debian ücretsiz, kararlı ve güvenli bir Linux tabanlı işletim sistemidir. Kapsamlı donanım desteği vardır, sorunsuz yükseltmeler sağlar, istikrarlı ve kullanımı kolaydır. Donanım olarak sistem odanızda VMware veya başka bir sanallaştırma ortamında bir sanal sunucu olarak veya fiziksel sunucu olarak kurabilirsiniz, sunucu özelliği olarak 4 çekirdekli işlemci, 8GB RAM, 250 GB harddisk yeterli olacaktır.
Debian kurulumundan sonra gerekli olan temel bileşen olan Apache ve MySQL/MariaDB sunucu yazılımlarını kuruyoruz. Teknik olarak kurulumlar kısa sürüyor, ama kurulumdan sonra Koha’ nın ayarlamalarını yapmak biraz zaman alıyor. Her konuda olduğu gibi Debian ve Koha kurulumları konusunda webde ve Youtube da sınırsız kaynak mevcuttur.Daha önce farklı bir kütüphane sistemi kullanıyorsanız Koha’ yı kurduktan sonra bütün verilerinizi kısa sürede Koha’ ya transfer edip kullanabilirsiniz. Alternatiflerinin yapabildiği her şeyi fazlasıyla yapabilmektedir.
Aradığınız bir kitabı Türkiye’ deki bütün kitapların kayıtları milli kütüphanede, Ulusal Toplu Katalogdan (To-kat) rahatlıkla bulabilirsiniz. Milli kütüphane bir derleme kütüphane olduğu için, Türkiye’de yayınlanan her bir kitabın bir kaydı burada mevcut olup, bütün kitaplar burada da kataloglanır. Dewey talebiniz olursa yurtdışındaki veya yurtiçindeki bir üniversiteden genele açık bir Z39.50 protokolünden katalog kayıtlarına da ulaşabilirsiniz. Koha’yı yükledikten sonra kendi içinde de çok sayıda z39.50 kaynakları da mevcut. Ayrıca Google’ da “z3950 servers” diye aradığınızda sınırsız kaynak mevcuttur.
Kurumunuzdaki kütüphanecilerin işlerini biraz daha kolaylaştırmak için katalog girerken Marc ekranına kayıt giriş ekranında basit tanımlamalar yapabilirsiniz. Örn. 082:dewey numarası, 100:yazar alanı, 245: yayın/kitap giriş alanı gibi 9-10 adet alan kısmı yeterli olur, istenirse diğer alanlar da sonra eklenebilir. Ayrıca bazı firmalardan cüzi ücretli katalog veritabanına Z39.50 üzerinden yıllık erişim ve kayıt indirme hizmetinden yararlanabilirsiniz. Böylece kütüphaneciler kurumun satın aldıkları kitapların listesini o firmaya ilettikten sonra kitapların katalog kayıtlarını onlar da kolaylıkla yapabilirler. Koha’ yı bir merkezi sistem olarak kullanıp, diğer kullandığınız Moodle, dSpace gibi açık kaynak kodlu sistemleri kullanıyorsanız, onlarla entegre edip bütünleşik bir yapı oluşturabilirsiniz. Koha konusunda Türkiye’de birçok firma da ayrıca destek vermektedir.
Koha kütüphane otomasyonu:
örn son kullanıcı arayüzüne giriş : kutuphane.siteniz.k12.tr
Normalde bütün kullanıcılarınızın ilk başta sisteme girmeye ihtiyacı yoktur, sayfada arama yaptığı zaman geniş alanda basit arama yapabilir, bütün basılı yayın veya dijital yayınları bulabilir. Kullanıcıların (öğretmen, öğrenci, idareci, çalışanlar) oturum açmaları için arayüze giriş yapılmasının çok farklı yolları vardır, TC no/şifre, ayrı bir ad.soy, ad kullanıcı adı/şifre, kurumunuzda kullandığınız bir Etki Alanı Denetleyicisi (DC) varsa herkesin windows kullanıcı hesabı ile tek oturum açma (SSO) veya örneğin Google kurumsal hesaplarınızla kimlik doğrulama (G. Auth.) yaparak OpenID ile oturumlarını açtırabilirsiniz.
Kütüphane sisteminizi dışarıya açık olarak veya sadece kurum içi (intranet) kullanabilirsiniz. Kütüphanenizi dışarıdan da girilebilir şekilde açarsanız, hem kendi kurumunuz için olumlu bir izlenim de vermiş olursunuz, güncelleme yaptığınızı, kitap sayınız fazla ise bunu da göstermiş olursunuz. Kısaca sistemin dışarıya açılmasının bir sakıncası yoktur. Çünkü nasılsa kişisel bir veri olmadığı için, bir kişi ne bir öğrenciyi görebilir, ne de bir kişi diğer bir kişinin ne kitap ödünç aldığını görebilir. Ayrıca saklamak istediğiniz kitap kaydı veya belgeler varsa, onları da spesifik olarak görünmesini istemediğiniz kitapları gizleyebilirsiniz. Örneğin bazı ders kaynaklarını e-kitap olarak açmayı düşünürseniz oturum açmayan hiç kimse görmesin şeklinde ayarlayıp, oturum açan belli grup öğrencilerin göreceği şekilde açabilirsiniz. Kütüphanecilikte temel kural her şeyin açık olması olduğu için bilginin paylaşılmasını kolaylaştırarak, bir öğrencinin aradığı kitaba ulaşmasını sağlamak gerekir.
Kurumunuz zincir bir yapıya sahip olup çok sayıda kampüsleriniz varsa tek bir kütüphane kurup, içinde kampüslerin kendi kütüphanelerinizdeki kitaplara erişiminin avantajı olur, bir kitap bir kütüphanenizde varsa, diğer kampüsün kütüphanesi o kitabı seçip sağ klik kopya kayıt oluştur diyerek kendi kütüphanesine de kolaylıkla ekleyebilir.
Kullanıcılar Koha’ da katalogda kolay arama yapabilir, örneğin eser adında “logo” kelimesi, yazar adında da “keskin” kelimesi geçen kitapları listeleyebilirsiniz.
Yönetim sayfa arayüzüne giriş (örn 8080 port): kutuphane.siteniz.k12.tr:8080
Kütüphanecilerin temelde yapması gereken birkaç ana işlemden biri kataloglama alanında kitap kaydı yapmak, diğeri de dolaşım işlemi yapmak, yani ödünç/iade işlemleri gibi.
Başlıca kullanılacak olan menü olarak;
Dolaşım: işleminde kitap ödünç alma, iade alma, süre uzatma, kullanıcı arama ve katalog arama yapılabiliyor.
Kataloglama: Yeni kitap eklenir, birkaç tıklama ile form doldurarak MARC kaydı eklenir. Sonraki sayfada benzersiz (uniq) bir demirbaş numarası verilir.
Listeler, Otoriteler, Süreli yayınlar, Sağlama başlıkları da çok kullanılmıyor. Aslında çok önemli konular ama basit şekilde kullanım için çok önem arz etmiyorlar.
Raporlar: Bu modülde aylık veya yıllık talep edilen bütün rapor çeşitleri bir kereye mahsus ayarlanıp, daha sonra ihtiyaç halinde tek tıkla çalıştır diyerek ilgili raporlar alınabilmektedir. Örneğin kullanıcıları listeleme, son 3 ayda okunan en popüler kitaplar vb.
Sorularınız olursa bana aşağıdaki bilgilerden ulaşabilirsiniz.
Yararlı linkler / Kaynakça;
1. Resmi sitesi: https://koha-community.org
wiki: https://wiki.koha-community.org
2. Koha kelime anlamı ve kökeni:
https://bit.ly/kohakelimeanlami
https://bit.ly/kohakokeni
3. Youtube kurulum video;
Debian | Koha | Debian: debian.org
4. Koha kullanımı için demo ekranları: https://koha-community.org/demo & https://koha.devinim.com.tr
5. Ulusal Toplu Katalog TO-KAT http://www.toplukatalog.gov.tr
6. Örn Marc kayıtları ; 1. ODTU : https://lib.metu.edu.tr/tr/odtu-kutuphanesi-z3950-parametreleri
ITU: http://kutuphane.itu.edu.tr/arastirma/z39-50-k%C3%BCt%C3%BCphaneleri
ABD de yayınlanan tüm kitapları kapsayan kaynak LOC: https://www.loc.gov/z3950/lcserver.html
7. https://www.devinim.com.tr/content/kohaferans2018
8. Koha kullanım kılavuzu : https://kygm.ktb.gov.tr/Eklenti/39714,resimli-koha-kullanim-klavuzu-mart–2015.pdf?0
Terimler;
OPAC: Kurumlarda intranetten ulaşılabilen online katalog (Online Public Access Catalog)
Intranet : Bir kurum içinde haberleşmeyi ve kurum içi iletişimi sağlayan, kurumlara özel oluşturulan web sitesi ağıdır
MARC : Amerikan kongre kütüphanesinin başlattığı birprojeyle gelişen ve günümüzde kütüphanelerde kullanılan kataloglama dilidir (Machine Readable Cataloging)
DC : Etki alanı denetleyicisi (Domain Controller), kimlik doğrulama isteklerine yanıt veren ve bilgisayar ağlarındaki kullanıcıları doğrulayan bir sunucudur.
SSO : Tek oturum açma (Single Sign-On) bir kullanıcı ilgili birkaç sisteme erişmek için tek bir kullanıcı kimliği ve şifre ile giriş yapabilmektedir.
DEWEY : Ondalık sisteme dayalı kütüphane sınıflandırması.
Z39.50 : Uzak bir veri tabanından arama ve bilgi erişimini sağlayan bir protokol olup kütüphane ve bilgi iletimi ile ilgili sistemler için geliştirilmiş uluslararası bir standarttır. Birden fazla veri tabanında aynı anda tarama yapabilmeyi sağlayan basit bir tarama arayüzü kullanılır.
